İŞ GÜVENLİĞİNDE KİMYASAL GÜVENLİK BİLGİ FORMLARININ YERİ (GBF/SDS)

Turkchem Dergisi - 2012 Eylül-Ekim Sayısı 

Güvenlik Bilgi Formlarınız Ne Kadar Güvenli?
Ana haber bültenlerinde, gazetelerde sık sık, çeÅŸitli kimya firmalarında meydana gelen yangın ve patlama haberlerine veya bir iÅŸçinin başına gelen felaket haberlerine ÅŸahit oluyoruz. Hatta bu firmalar arasında, çalışma standartları üst seviyede olan, duvarları standardizasyon kuruluÅŸlarından alınan kalite belgeleriyle dolu kimya kuruluÅŸları da bulunabiliyor. Öyleyse neden hala bu tür felaketler yaÅŸanmaya devam ediyor?

  Bu yazımızda, kimyasallarla çalışmalarda iÅŸ güvenliÄŸine önemli katkı saÄŸlayan Güvenlik Bilgi Formlarından (GBF-SDS) bahsetmek istiyoruz.
- Ä°ÅŸveren, kimyasal maddelerle çalışmalarda, iÅŸçilerin bu maddelere maruziyetini önlemek, bunun mümkün olmadığı hallerde en aza indirmek ve tehlikelerinden korumak için gerekli tüm önlemleri almakla yükümlüdür.
- Ä°ÅŸveren, iÅŸyerinde tehlikeli kimyasal madde bulunup bulunmadığını tespit etmek ve tehlikeli kimyasal madde bulunması halinde, iÅŸçilerin saÄŸlık ve güvenliÄŸi yönünden olumsuz etkilerini belirlemek üzere, Ä°ÅŸ SaÄŸlığı ve GüvenliÄŸi YönetmeliÄŸi’nin ilgili madde ve bendine uygun ÅŸekilde, risk deÄŸerlendirmesi yapmakla yükümlüdür.
- Ä°ÅŸveren, çalışanlarına kimyasal maddelerin tehlikeleri ve bu tehlikelere karşı alınması gereken önlemler ile ilgili bilgi ve eÄŸitim vermekle yükümlüdür. Tehlikeli kimyasal maddeler için tedarikçiden saÄŸlanan malzeme bilgi formlarıyla kimyasallar hakkında bilgi saÄŸlamak ve eÄŸitim vermekle yükümlüdür.
- Ä°ÅŸyeri hekimi bulunan yerlerde, hekime çalışılan kimyasallar hakkında bilgi verilmelidir.

Önemi yönetmeliklerde bu kadar açık ifade edilmiÅŸ olan GBFlerin nasıl okunması gerektiÄŸi hakkında da bilgi vermek isterim.

GBFler, Türkiye pazarında Türkçe düzenlenmek zorundadır. GBFleri hazırlayan veya Türkçeye çevirisini yapan kiÅŸinin bu konuda akrediteli kuruluÅŸtan eÄŸitim almış, sertifikalı personel olması yönetmeliÄŸin bir hükmüdür. Hatta kiÅŸisel tecrübelerimle net olarak söyleyebilirim ki; sertifika tek başına yeterli olmayıp, GBFler, bu belgeleri hazırlama konusunda yeterli tecrübesi, bilgi birikimi olmayan kiÅŸilerin elinde yanlış bilgilendirmeler sonucunda amacından sapmakta ve içeriÄŸindeki hatalı bilgi ve yönlendirmeler yüzünden daha tehlikeli belgeler haline gelmektedir.

Bir GBF 16 başlıktan meydana gelmektedir.

1. MADDE/MÜSTAHZAR VE ŞİRKET/Ä°Åž SAHÄ°BÄ°NÄ°N TANIMI
Bu bölümde kimyasalın üreticisinin /pazara verenin ticari unvanı, iletiÅŸim bilgileri, kimyasalın kulanım alan(lar)ı, acil durumlarda baÅŸvurulacak kiÅŸi ve iletiÅŸim bilgilerinin yer alması gerekir. UZEM (Ulusal Zehir Danışma Merkezi) ve saÄŸlık hizmetlerine ait ücretsiz hatların verilmesi de yerinde olacaktır.

2. TEHLÄ°KELERÄ°N TANIMI
Kimyasalın hangi risklere sahip olduÄŸunu bu bölümde görebiliriz. Bu bölüm, yönetmelikte verilen sınıflandırma kriterlerine uygun olarak hesaplanır. Bu hesaplama sertifikalı ve yeterli tecrübe sahibi kiÅŸi tarafından titizlikle yapılmalıdır. Zira GBFnin temel kısmıdır ve diÄŸer bölümlerin nasıl doldurulacağını burada verilen sınıflandırma belirler. Sınıflandırma yönetmelikte verilen R ibareleri ve açık ifadeleriyle birebir aynı olmalı, farklı anlamlar oluÅŸturabilecek baÅŸka kelimeler kullanılmamalıdır.
Bu bölümün 2. sırada olmasının amacı, kimyasal madde veya karışımın riskini GBFnin ilk sayfasında görebilme kolaylığı saÄŸlamasıdır.

3. BÄ°LEŞİMÄ°/Ä°ÇÄ°NDEKÄ°LER HAKKINDA BÄ°LGÄ°
Bölüm 2’de çeÅŸitli risklerin ortaya çıkmasına neden olan ve maruziyet deÄŸerine sahip maddeler, kendilerine ait R ibareleriyle, EC/CAS no.larıyla ve kullanım oranlarıyla (aralık olarak verilebilir) belirtilir. Buradaki R ibareleri açık ifadelerle bölüm 16’da verilir.

4. Ä°LK YARDIM ÖNLEMLERÄ°
Kimyasalın göz-cilt ile teması veya kimyasalın solunması ve yutulması durumlarında alınması, uygulanması önerilen ilk yardım tedbirleri belirtilir. Ayrıca bu maruziyetlerin gerçekleÅŸmesi halinde hangi semptomların ortaya çıkabileceÄŸi, eÄŸer biliniyorsa belirtilir. Hekime önerilerde bulunulabilir.

5. YANGINLA MÜCADELE ÖNLEMLERÄ°
Kimyasalın çeÅŸidine göre yangına müdahale yöntemleri ve teçhizatı farklılıklar gösterir. Alevlenen ve patlayan kimyasallara farklı, toksik kimyasallara, çevre zararlısı olanlara farklı söndürme yöntemleri uygulanır ve yine kimyasalın türüne göre deÄŸiÅŸik malzeme ve teçhizat kullanılır. Bu bölümde kimyasalın niteliÄŸine, depolandığı alana, etrafındaki diÄŸer kimyasallara uygun önerilerde bulunulur. ÖrneÄŸin, alevlenen ürünler için basınçlı su ile müdahale önerilmez, bu tür bir müdahale yangının dağılmasına ve daha da yayılmasına neden olabilir.

6. KAZA SONUCU YAYILMA ÖNLEMLERÄ°
KiÅŸisel korunmaya yönelik olarak, müdahale sırasında alınacak tedbirler ve koruyucu teçhizat önerileri verilir. Bu öneriler kimyasalın sınıflandırmasına uygun olmalıdır. ÖrneÄŸin, patlayıcı veya alevlenen kimyasallar için ateÅŸleyici kaynakların uzak tutulması önerilir. Özellikle çevre için tehlikeli sınıflandırılmış maddeler olmak üzere toprak, su kaynakları ve kanalizasyon sistemine etkileri ve alınması gereken önlemler belirtilir. Döküntüleri temizleme yöntemleri, kullanılması gereken temizleyici malzemeler önerilir. Mümkünse bu öneriler büyük ve küçük miktar dökülmeler için ayrı ayrı verilir.

7. ELLEÇLEME DEPOLAMA
Kimyasal ile her türlü temas halinde olanlar (üreten, iÅŸleyen, taşıyan, depolayan) için tedbirler verilir. Kullanılması veya kullanılmaması gereken teçhizat önerilir. Yapılması veya yapılmaması gereken iÅŸlemler anlatılır. ÖrneÄŸin, aşındırıcı bir kimyasal elleçleniyorsa, uygun göz ve cilt koruyucu, göz yıkama istasyonu önerilebilir. Depolama için uygun ortam, beraber depolanmaması gereken kimyasallar, kimyasalın depolanmasına uygun kap materyali belirtilir. ÖrneÄŸin kuvveti asidik bir ürünün kuvvetli bazik kimyasallarla depolanmaması tavsiye edilir.

8. MARUZİYET KONTROLLERİ/ KİŞİSEL KORUNMA
Kimyasalın iÅŸlendiÄŸi iÅŸyeri ortamı için önerilerde bulunulur. BelirlenmiÅŸ iÅŸyeri maruziyet limitleri varsa, bu bölümde verilmelidir. BelirlenmiÅŸ resmi maruziyet deÄŸerlerinin ülkeden ülkeye farklılık gösterdiÄŸini belirtmek isterim. Kimyasallar ile çalışmada iÅŸçileri koruyucu el, cilt, göz, solunum koruyucu teçhizat gerekiyorsa belirtilir. Ä°ÅŸyeri ortamının kimyasala maruz kalmaması için uygun havalandırma sistemi belirtilir. ÖrneÄŸin solunması halinde tahriÅŸ edici bir kimyasal elleçleniyorsa, dış atımı kuvvetli bir havalandırma ve gerekirse, A/P tipi solunum koruyucu önerilir. Ä°ÅŸyerinde kimyasalın elleçlenmesi sırasında uyulması gereken kurallar ve hareket tarzı anlatılır.

9. FÄ°ZÄ°KSEL VE KÄ°MYASAL ÖZELLÄ°KLER
Kimyasal maddeye, eÄŸer ürün ise kimyasal karışıma ait fizikokimyasal veriler yazılmalıdır. ÖrneÄŸin alevlenen ürünler için parlama noktası, kaynama noktası önemlidir. Aşındırıcı kimyasallar için pH deÄŸeri, sıvı olması maruziyet riskini arttırıyorsa, viskozite deÄŸeri önemlidir. Kimyasalı ilk görüÅŸte tanımlayıcı olan renk, koku ve oda sıcaklığındaki hali (sıvı, toz vb.) gibi özellikler, belirtilmemesi için geçerli bir neden yoksa mutlaka belirtilmelidir. Belirtilmeyen baÅŸlıklar için “Bilgi yok, uygulanamaz” gibi bilgiler eklenmelidir.

10. KARARLILIK VE TEPKÄ°ME
Bu bölümde, kimyasalın kararlılığı hakkında bilgi verilir. Varsa kararlılığını bozan etkenler, reaksiyona girebileceÄŸi maddeler, kaçınılması gereken durumlar ve/veya maddeler, tehlikeli bozunma ürünleri belirtilir.

11. TOKSÄ°KOLOJÄ° BÄ°LGÄ°SÄ°
Åžayet biliniyorsa, karışıma ait toksik dozlar, bilinmiyorsa da bileÅŸenlerin kendilerine ait toksik dozları oral-dermal-soluma maruziyetleri dikkate alınarak verilir. Soluma-yutma-deriyle temas- ciltle temas halinde akut etkilerine dair bilgiler sunulur. Bilgi mevcut ise kronik etkileri ve ilgili otoriterler tarafından tanınan çalışmalar belirtilir. Bazı çalışmalar ilgili otoriterler tarafından tanınmasa da reddedilememektedir de. Bu çalışmalar da eklenebilir ve çalışmanın niteliÄŸi hakkında bilgi saÄŸlanabilir.

12. EKOLOJÄ° BÄ°LGÄ°SÄ°
Bu bölüm, özellikle çevreye yönelik tehlikesi olan kimyasal ürünler/maddeler veya içinde çevre zararlısı madde bulunan karışımlar için doldurulmalıdır. Kimyasalın çevre üzerindeki toksik etkisi, biyolojik parçalanabilme özelliÄŸi, toprakta veya sucul organizmalarda birikme özelliÄŸi hakkında bilgi verilir. Test çalışmaları varsa belirtilir. Kimyasalın su ve topraktaki davranışı hakkında bilgi verilir. Elimizde mevcut ise balık, su piresi, alg üzerinde yapılmış ekotoksikolojik doz çalışmaları ve toksik dozlar belirtilir.

13. BERTARAF BÄ°LGÄ°LERÄ°
Atık/kullanılmamış ürün ve boÅŸ ambalaj için uygun olan ve olmayan bertaraf etme yöntemleri belirtilir. Mümkünse 6 haneli atık kodu belirlenir ve bu bölüme yazılır. Yöntemler konusunda ilgili yönetmeliklere atıfta bulunulabilir.

14. TAÅžIMACILIK BÄ°LGÄ°LERÄ°
Türkiye, BM uluslararası taşımacılık kurallarını kabul etmiÅŸtir. Ülkemizde kademeli olarak geçiÅŸ yapılmakta olup, 2014 itibariyle tüm kurallar uygulanmaya baÅŸlanacaktır. Bu bölüm konusunda uzman kiÅŸiler tarafından düzenlenmelidir. Taşımacılık sınıflandırması yapılırken, bölüm 2’deki risk sınıflandırmasında izlenilen yöntemden çok farklı bir yöntem izlenir. Bu bölümdeki bilgiler sayesinde ürüne ait taşımacılık etiketi oluÅŸturulur ve nakliye firmaları bu bilgilere dayanarak kimyasalı nasıl nakledip nakletmeyeceklerine karar verir. Dolayısıyla yanlış bir sınıflandırma; fazladan nakliye, depolama ve sigorta maliyetlerinin ortaya çıkmasına olabilir.

15. MEVZUAT BÄ°LGÄ°LERÄ°
Bu bölüm, kimyasalın etiket bilgilerini içermektedir ve ürün etiketinizde de aynen kullanılması gerekir. Sınıflandırma hesaplaması sonucu çıkan uygun R ibareleri ve bunların açık ifadeleri, bu R ibarelerine karşılık kullanılması gereken uygun S ibareleri ve açık ifadeleri, varsa sembol(ler) belirtilmek zorundadır. Ayrıca, kimyasala ait uygun yönetmeliklere atıflar bu bölümde yapılır.

16. DÄ°ÄžER BÄ°LGÄ°LER
Bölüm 3 ve 15’de belirtilen tüm R ibareleri ve açık ifadeleri verilir. Kimyasala ait ilave bilgiler, GBFde kullanılan kısaltmaların açıklamaları, hazırlayan kiÅŸi bilgileri bu bölümde sunulabilir.

Uluslararası ve ulusal otoriteler tarafından yayınlanan çok sayıda yönetmelik ile GBFler daha nitelikli ve standart hale getirilmiÅŸtir. A.B. bölgesinde GHS (The Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals –Kimyasalların Sınıflandırması ve Etiketlenmesinde Küresel Uyum Sistemi) uygulamaları, CLP yönetmeliÄŸiyle hammaddeler için devreye girmiÅŸ olup 1 Haziran 2015 itibariyle madde ve karışım tüm kimyasallar için uygulanmaya baÅŸlanacaktır. Tahmin ediyoruz ki; 2013 yılı itibarıyla Türkiye de CLP uygulamalarıyla tanışacaktır. Bu yeni sınıflandırma sistemiyle Türk kimya sanayinin çok zorlanacağını düÅŸünüyoruz. Zira CLP, sınıflandırma kriterleriyle ve GBF- etiket formatıyla çok daha farklıdır. CRAD, uzman kadrosu ve teknik altyapısıyla bu konuda da sektöre çeÅŸitli çözümler sunmaktadır. CRAD, 2009’dan bu yana, dileyen firmaların kendi GBFlerini bu farklı yönetmeliklere uyumlu olarak düzenlemelerine olanak tanıyan, çok lisanlı SDS-PRO programının Türkiye temsilciliÄŸini yapmaktadır.

DoÄŸru ve nitelikli hazırlanmış Güvenlik Bilgi Formları, kimyasallar kaynaklı iÅŸ kazalarının önlenmesi için iÅŸyerinizdeki güvenilir kaynaklar olacaktır.


KAYNAKLAR
1) 27092 Mükerrer Sayılı, 26 Aralık 2008 Tarihli, Tehlikeli Maddeler Ve Müstahzarlara Ä°liÅŸkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması Ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik.
2) 28339 sayılı, Ä°ÅŸ SaÄŸlığı GüvenliÄŸi Kanunu.
3) 27092 Mükerrer Sayılı, 26 Aralık 2008 Tarihli Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması,Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik.
4) Ä°ÅŸçi SaÄŸlığı Ve Ä°ÅŸ GüvenliÄŸi TüzüÄŸü.
5) Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda SaÄŸlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik.

Bülent Özdemir
Biyolog
Mevzuat Danışmanı / TSE sertifikalı GBF hazırlayıcısı