KİMYASALLAR İLE ÇALIŞMADA İŞ GÜVENLİĞİ
Paint Surface Dergisi - 2012 AÄŸustos-Eylül-Ekim Sayısı 
Doğru Kimyasal Tehlike Bilgilendirmesiyle Daha Az İş Kazası
Türk Endüstrisine bakıldığında, kimyasal ürün üretiminin, ithalatının ve ihracatının önemli bir paya sahip olduÄŸu görülecektir. Ä°hracat ve ithalat istatistikleri de göstermektedir ki, kimya endüstrimiz sürekli geliÅŸmekte ve önümüzdeki yıllarda da bu geliÅŸmesini artırarak sürdüreceÄŸi öngörülmektedir.Ä°KMÄ°B verilerine göre, 2012 yılı ilk 6 ayında kimya sektörü ihracatı 9 milyar dolara yaklaÅŸmıştır. Böylesine büyük bir alanda, özellikle üretim aÅŸamasında olmak üzere kimyasallarla depolama ve taşıma sırasında temas halinde olan kiÅŸi sayısının çok yüksek olduÄŸunu tahmin etmek zor olmayacaktır. Ülkemizde sıklıkla rastlanan fabrika yangınlarını veya çalışanların bedensel hasar görmesine neden olan kiÅŸisel kazaları engellemek, basit bazı bilgilendirmeler ile mümkündür. Bu tip durumlarda, kimyasallara özel bazı iÅŸ güvenliÄŸi önlemleri alınması yeterli olacaktır.
Kimyasalların tehlikeleri hakkında en açıklayıcı iletiÅŸim araçları arasında yer alan kimyasal ürünün doÄŸru etiketlenmesine ve Güvenlik Bilgi Formlarına (GBF/SDS) kısaca deÄŸinmek istiyoruz. Kimyasalların elleçlenmesi sürecine dahil olan herkesin, kimyasal sınıflandırması konusunda uzman olmasını bekleyemeyiz. Fakat bu kiÅŸilerin doÄŸru ve güncel bilgiler ile bilgilendirmesiyle kazaların önüne geçilmesi saÄŸlanabilir. Bir GBFnin hangi bölümünde hangi bilgilere ulaÅŸacağını bilen çalışan, hem iÅŸyerinde yaÅŸanabilecek kaza sayısının azalmasına katkıda bulunur hem de ileride yaÅŸam standardının düÅŸmesine yol açacak bedensel yaralar almasının önüne geçmiÅŸ olur. Bu sebeple, GBF okuma eÄŸitimi, kimyasallar ile temas halinde olabilecek herkese ( ÅŸoför, üretim yapan iÅŸçi, depolayan, forklift operatörü vs.) bir uzman tarafından verilmelidir.
Tabi her ÅŸeyden önce iÅŸyerine giriÅŸi ve çıkışı yapılan tüm kimyasalların etiket ve GBFlerinin güncel yönetmelik hükümlerine uygun olarak hazırlanmış olması gerekir. ÖrneÄŸin firmanıza gelen, eksik ve hatalı bilgilendirmeye sahip, Türkçe düzenlenmemiÅŸ, formatı T.C. yönetmelik hükümlerine uygun olmayan GBF ve etiketler için yönetmelik çerçevesinde gerekli sorumluluklar tanımlanmış olup, ilgili kimyasal ürünü piyasaya arz eden tedarikçiler/üreticiler uyarılmalıdır. Otorite kontrolünün yeterli yoÄŸunluÄŸa ve etkinliÄŸe sahip olmamasından dolayı, endüstri dahilinde bir otokontrol mekanizmasının varlığı, iÅŸ kazalarının azalmasına katkı saÄŸlayacaktır.
Zira, her firma satın aldığı her kimyasal ürün için tedarikçisinden yönetmelik hükümlerine uygun hazırlanmış GBF ve etiket isteme hakkına sahiptir; tedarikçi ise bunu saÄŸlamakla yükümlüdür.
Türkiye’de 26 Aralık 2008 tarihli, 27092 sayılı TEHLÄ°KELÄ° MADDELERÄ°N VE MÜSTAHZARLARIN SINIFLANDIRILMASI, AMBALAJLANMASI VE ETÄ°KETLENMESÄ° HAKKINDA YÖNETMELÄ°K hükümlerine uygun olarak kimyasal ürünlerin tehlike sınıflandırmaları tespit edilmeli ve bu tehlikeler ilgili R ibareleri ve onların açık ifadeleri ÅŸeklinde belirtilmelidir. ÖrneÄŸin: R36 Gözleri tahriÅŸ eder. R12 Çok kolay alevlenir. R50/53 Sucul organizmalar için çok toksik, sucul ortamda uzun süreli ters etkilere neden olabilir. R23/24/25 SolunduÄŸunda, cilt ile temasında ve yutulduÄŸunda toksiktir. Bu tehlikelerin kendilerine özel sembolleri de olabilir ki, bunlar etiket ve GBFde ilk bakılan ve hangi önlemleri almamız gerektiÄŸi konusunda bize yol gösteren görsellerdir. Semboller turuncu zemin üzerine siyah tehlike görseli ÅŸeklinde olmalı ve etiketin alanına göre 1/10’dan ve 1cm×1cm’den daha küçük olmamalıdır. ÖrneÄŸin;
Etiket boyutunun da yönetmelikte belirtilen ambalaj boyutuna uygun ölçülerde olma zorunluluÄŸu bulunmaktadır. Belirlenen bu R ibarelerine karşılık alınması gereken önlemleri gösteren S ibareleri ve açık ifadeleri belirtilir. ÖrneÄŸin, S16 TutuÅŸturucu kaynaklardan uzakta muhafaza edin.– Sigara içmeyin. S26 Göz ile temasında derhal bol su ile yıkayın ve doktora baÅŸvurun. S 36/39 Uygun koruyucu giysi, koruyucu gözlük/maske kullanın.
Yönetmelikte de belirtildiÄŸi gibi sınıflandırmanın yapılması ve GBFnin düzenlenmesi çalışmasını, Türkiye’de sadece sertifikalı kiÅŸilerin yapma yetkisi bulunmaktadır. Akredite kuruluÅŸtan alınan bu eÄŸitimi baÅŸarıyla tamamlayan kiÅŸiler, kimyasal risk sınıflandırması hakkında bilgi ve mantık sahibi olmaktadır. Böylece yanlış sınıflandırmalarla, yanlış bilgilendirici ifadeler ile GBF, etiket veya benzeri belgelerin hazırlanması engellenerek iÅŸ kazalarının önüne geçilmesi mümkün olabilmektedir.
Bu hususta sektördeki GBFlere bakıldığında birçok eksik ve hatta yanlış ifadeler ve bilgiler ile karşılaÅŸmaktayız. ÖrneÄŸin nihai ürüne ait parlama noktası tayininin, formülasyonda yer alan ve alevlenme ile ilgili sınıflandırmaya (R10, F;R11, F+;R12) sahip ürünler için yapılması gerekir. Böylece nihai ürünün bu sınıflandırmalardan hangisine dahil olduÄŸu tespit edilebilmektedir. Daha da basiti, test yapılmış ürünlerde yanlış ifadelere rastlanabilmektedir. ÖrneÄŸin,” F;R11” ibaresinin yönetmelikte belirtilen karşılığı “Kolay alevlenir” dir. Bu ifadeden çok farklı olarak “çabuk tutuÅŸur, kolay yanar” vb. ifadeler kullanılabilmektedir.”Toksik” kelimesinin yerine “zehirli”, “hassasiyet kelimesinin yerine duyarlaÅŸtırma” , “Aşındırıcı kelimesinin yerine yakıcı” kullanılması mevzuat ve kimya dili açısından yanlış olarak sıralayabileceÄŸimiz temel bazı örneklerdir.
Bir Güvenlik Bilgi Formu, 16 ana bölümden oluÅŸmaktadır. Her bölüm baÅŸlığı altında hangi bilgilerin verilmesi gerektiÄŸi yönetmelikçe belirtilmiÅŸtir. Ana baÅŸlıklarını aÅŸağıda verdiÄŸimiz bu bölümlerin her biri ayrı bir makale konusu olacak kadar derinlikli bir biçimde irdelenmeye muhtaçtır. Türkiye’de GBFnin 15. Bölümü, ürüne ait etiket bilgilerini içermektedir. Yani, burada verilen bilgiler etiketin temelini oluÅŸturduÄŸundan ve GBF ve etiket tamamen uyumlu olmalıdır. Ürünün çeÅŸidine göre ilave diÄŸer bilgiler, baÄŸlı olduÄŸu diÄŸer yönetmelik hükümlerine göre belirlenir. ÖrneÄŸin, deterjan, kuvvetli asit-baz, biyosidal veya tarım ürünü, endüstriyel ürün vb. ürün çeÅŸitlerinin etiketlenmesinde kendine ait yönetmelikte belirtilen hükümler de dikkate alınır.
GBF ana başlıklar;
a) Madde/Müstahzar ve Åžirket/Ä°ÅŸ Sahibinin Tanıtımı,
b) BileÅŸimi/Ä°çeriÄŸi Hakkında Bilgi,
c) Tehlikelerin Tanıtımı,
ç) Ä°lk Yardım Tedbirleri,
d) Yangınla Mücadele Tedbirleri,
e) Kaza Sonucu Yayılmaya Karşı Tedbirler,
f) Elleçleme ve Depolama,
g) Maruziyet Kontrolleri/KiÅŸisel Korunma,
ÄŸ) Fiziksel ve Kimyasal Özellikler,
h) Kararlılık ve Tepkime,
ı) Toksikolojik Bilgi,
i) Ekolojik Bilgi,
j) Bertaraf Bilgileri,
k) Taşımacılık Bilgileri,
l) Mevzuat Bilgileri,
m) DiÄŸer Bilgiler.
Ä°ÅŸ güvenliÄŸini saÄŸlayan önemli öÄŸelerden biri de tehlikeli kimyasalın nakliyesi sırasında kullanılmak üzere yapılan uygun taşımacılık sınıflandırması ve etiketlemesidir. DoÄŸru sınıflandırma yapılabilmesi ve dolayısıyla istenmeyen olaylara sebep olmamak için bu çalışmanın, taşımacılık sınıflandırması hakkında eÄŸitimli, bilgi ve tecrübe sahibi uzmanlarca yapılması son derece önemlidir. Özellikle çok bileÅŸenli ve karmaşık formüllere sahip kimyasalların doÄŸru sınıflandırmasını uzman kiÅŸiler yapmalıdır. Elde edilen sınıflandırma kimyasalların ambalajında, ambalaj grubunda (Örn.koli), IBC ambalaj veya tankerde yönetmelik hükümlerine uygun olarak belirtilmeli ve iÅŸaretlenmelidir.
Nakliye, kimyasal nakliyesinde yetkili ve tecrübeli firma ve kiÅŸiler tarafından yapılmalıdır. Åžoföre taşıdığı kimyasal hakkında yeterli bilgi verilmeli ve kaza anında nasıl hareket etmesi gerektiÄŸi daha önceden uygulamalı olarak öÄŸretilmelidir. Taşımacılık bilgileri GBFnin ise 14. Bölümünü oluÅŸturmaktadır. Bu bölümde kara (ADR/RID), deniz (IMDG), hava (IATA) taşımacılığına ait uygun nakliyat adı, UN no., sınıfı, paket gurubu baÅŸta olmak üzere ilgili tüm sınıflandırma bilgilerinin verilmesi gerekir.
Temel bazı bilgileri paylaÅŸmayı amaçladığımız bu konu hakkında kitaplar oluÅŸturulacak kadar geniÅŸ detaylar bulunmaktadır. Bu sebeple, her GBF ve etiketin ayrı bir vaka olarak, ürüne özel deÄŸerlendirilmesi gerekir. Detaylı bilgilendirmeler için firmamız danışmanlarıyla temas saÄŸlamanızı öneririz.
Gerekli önlemlerin alınması için kazaların yaÅŸanmasının beklenmeyeceÄŸi, saÄŸlıklı ve kazançlı bir iÅŸ hayatı dileriz.
KAYNAKLAR
- Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik.
- Tehlikeli Maddeler Ve Müstahzarlara Ä°liÅŸkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması Ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik.
- Ä°ÅŸ SaÄŸlığı Ve GüvenliÄŸi YönetmeliÄŸi.
Bülent Özdemir
Biyolog / Kimyasal Mevzuat Danışmanı / TSE Sertifikalı GBF Hazırlayıcısı
CRAD Çevre Risk Analiz Denetim Ve EÄŸ. Hizm. Ltd.Åžti.
info@crad.com.tr
41° 00' 39" N
29° 06' 14" E
